از امیرالمومنین علیه‌السلام روایت شده است: "نگویید رمضان؛ زیرا نمی‌دانید رمضان چیست؛ و اگر کسی گفت، باید صدقه داده و روزه بگیرد. بلکه همانطور که خداوند فرموده است بگویید ماه رمضان." ...

 فواید گرسنگی

گرسنگی فواید بیشماری در جهت تکمیل نفس و شناخت خداوند برای سالک دارد. ...

از پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه روایت شده است: با تشنگی و گرسنگی با نفسهایتان مبارزه کنید همانا پاداش این کار همانند پاداش مبارزه در راه خداست. ...

در حدیث معراج خداوند پرسید: ای احمد! آیا آثار روزه را می‌دانی؟ پاسخ داد: خیر. خداوند فرمودند: نتیجه روزه کم‌خوری و کم‌گویی است. و آن حکمت را به ارمغان می‌آورد و حکمت معرفت را در پی‌دارد و معرفت یقین را. و وقتی که بنده‌ای به یقین رسید باکی ندارد که چگونه روزگار را سپری کند. در سختی یا آسانی و این مقام خوشنودهاست. و هر کس طبق خوشنودی من رفتار کند، سه خصلت را به او می‌دهم: شکری که نادانی همراه آن نباشد، یادی که فراموشی نداشته باشد و دوستی که دوستی من را بر دوستی آفریدگانم ترجیح ندهد. هنگامی‌که او من را دوست داشت، من هم او را دوست خواهم داشت؛ دوستی او را در دل بندگانم انداخته و چشم قلب او را به عظمت جلالم می‌گشایم و علم آفریدگانم را از او پنهان نمی‌دارم، در تاریکی شب و روشنایی روز با او مناجات می‌کنم تا آنجا که سخن گفتن و همنشینی او با بندگانم قطع شود و کلام خود و فرشتگانم را به گوش او می‌رسانم و اسراری را که از بندگانم پنهان کرده‌ام برای او آشکار می‌کنم. ...

 درجات روزه

1- روزه عوام: این روزه با خودداری از مبطلات روزه که فقها در رساله‌های خود نوشته‌اند، تحقق می‌یابد.

2- روزه خواص" با انجام اموری که روزه عوام گفتیم و جلوگیری اعضای بدن از مخالفت با خداوند، روزه خواص تحقق پیدا می‌کند.

3- روزه خواصً خواص: این روزه با خودداری از امور حلال یا حرامی که انسان را از یاد خدا باز می دارد تحقق می‌یابد. ...

 گوشه ای از اداب افطار و سحری

از مهمترین امور در افطار و سحری، قبل از شروع و بعد از گفتن بسم الله ...، خواندن سوره قدر است؛ و بهترین چیزی که قبل از افطار خوانده می‌شود، دعایی است که در اقبال آمده و مفضل بن عمر، آن را روایت کرده است: امام صادق علیه‌السلام فرمودند: "رسول خدا صلوات الله علیه به امیرالمومنین علیه‌السلام فرمود: اباالحسن! ماه رمضان نزدیک شده است؛ قبل از افطار دعا کن؛ جبرئیل پیش من آمد و گفت: یا محمد! کسی که در ماه رمضان، با این دعا، قبل از افطار، دعا کند، خداوند دعای او را مستجاب، نماز او را قبول و ده دعای او را مستجاب می‌کند؛ گناه او را بخشیده، غم و غصه او را از بین برده، گرفتاریهایش را برطرف کرده، حاجات او را برآورده نموده، او را به مقصودش رسانیده، عمل او را با عمل پیامبران و صدیقین بالا برده و در روز قیامت چهره او درخشانتر از ماه شب چهارده خواهد بود. گفتم: چه دعایی است؟ جبرئیل! گفت: اللهم ربّ النور العظیم ..."

 شرایط روزه صحیح

در روایات آمده است: غیبت، دروغ، نگاه(حرام) پی‌درپی، دشنام دادن و ظلم – کم باشد یا زیاد -، باعث باطل شدن روزه می‌شود؛ و روزه، فقط خودداری از خوردنی و آشامیدنی نیست؛ هنگام روزه گوش، چشم، زبان، فرج و شکمت نیز باید روزه بگیرند. دست و پایت را نگهدار و بسیار سکوت کن مگر از خیر. و با نوکرت رفق و مدارا نما. هنگام روزه باید گوش و چشم تو نیز از حرام و زشتی روزه بگیرد. از جدال و آزار رساندن به نوکر خودداری کن و وقار روزه را داشته باش و روزی که روزه‌ای با روزی که روزه نیستی باید با هم فرق داشته باشند. رسول خدا صلوات الله علیه فرمودند: "آسانترین چیزی که خداوند در روزه بر روزه‌دار واجب نموده، خود‌داری از خوردنی و آشامیدنی است." ...

 فضیلت ماه رمضان

درباره فضیلت این ماه و گسترده‌گی رحمت خدا در آن مطالب بسیار زیاد و فواید فراوانی در روایات آمده است. از قبیل:

1- خداوند در ماه رمضان موقع افطار هفتاد میلیون نفر را که همه‌گی سزاوار آتش شده‌اند، از آتش آزاد می‌کند. و به اندازه تمام افرادی که در ماه رمضان آزاد نموده، در شب آخر آن آزاد می‌کند.

2- در شب اول ماه رمضان خداوند هر کدام از مخلوقات خود را که بخواهد می‌بخشد. در شب بعد این عده را دو برابر می‌نماید. و در شب بعد دو برابر تعداد تمام افراد شبهای قبل را از آتش آزاد می‌کند. و به‌همین ترتیب تا شب آخر ماه رمضان که در این شب تعداد تمام کسانی را که در این ماه آزاد نموده است دو برابر می‌نماید.

 سایر مراقبتهای ماه رمضان

1- ابتدا پاک کردن دل با توبه صادقانه. ...

2- پاکیزه نمودن مال با دادن خمس تا غذا، لباس، مکان و هرچیزی که روزه‌دار در آن دخل و تصرف می‌کند پاک شود. همانگونه که در روایت آمده خداوند برای تطهیر مال دادن خمس را کافی دانسته است. بنابر‌این بهتر است خمس خود را در اول ماه حساب کرده و آن را بپردازد تا غذا و همه دخل و تصرفات او از حلال باشد. ...

3- تلاش برای شروع خوب سال؛ روایات زیادی داریم که: ماه رمضان اول سال است و این که اگر این ماه سالم شد تمام سال به سلامت خواهد ماند. انسان بیدار تاثیر کارهای خود را در حالات و خواسته‌هایش دیده و به جهت اینکه ماه رمضان اول سال بوده و خیر و شر در آن مقدر می‌شود، می‌داند که عمل او در این ماه تاثیر بزرگی در تمام جوانب زندگیش دارد؛ به خصوص در رزق و اجل او، و توفیق انجام خیرات و عبادات. ...

4- توسل در شب اول ماه به یک از معصومین که حامی و نگهبان آن شب است. ...

5- انجام متناسب نوافل و مستحبات. ...

6- از کارهای مهم در این ماه قراءت قرآن، دعا و ذکر است که باید از هر کدام مقدار معینی انتخاب و در هر روز انجام شود. ...

7- غسل؛ از اعمال مهم ماه غسل در شب اول و شبهای فرد و روز اول آن است. ...

 خوردن سحری

خوردن سحری مستحب است. روایت شده است: سحری بخورید؛ گرچه ‌جرعه‌ آبی باشد. توجه داشته باشید که خدا بر کسانی که سحری می‌خورند درورد می‌فرستد. علاوه بر خوردن سحری خواندن سوره "انا انزلناه" نیز مستحب است. ... و باید به نیت استحباب سحری نزد خدا، و نیرو گرفتن بر عبادتها در طول روز، سحری بخورد. ...

 افطاری دادن و خوردن

از کارهای مهم در این ماه افطاری دادن به روزه‌داران است که پاداش آن را در سخنان پیامبر صلوات الله علیه شنیدی. و مهمترین مطلب در آن اخلاص نیت و بجا آوردن آداب الهی است و این که انگیزه او فقط بدست آوردن رضایت او باشد؛ نه اظهار شرف دنیایی یا آخرتی یا تقلید یا پیروی عادات مرسوم. ...

 شب قدر

از امور در ماه رمضان شب قدر است. شبی که از هزار ماه بهتر می‌باشد.

شب شریفی است که روزی بندگان، اجلهای آنان و سایر امور مردم از خوب و بد در آن مقدر می‌گردد. شبی که قرآن در آن نازل شد. شبی که به نص قرآن مبارک است. در روایات اهل بیت آمده است: فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمین پخش می‌شوند، بر مجالس مومنین گذشته، بر آنان سلام می‌کنند و برای دعاهای آنها آمین می‌گویند، تا آنگاه که سپیده دم طلوع کند. و در این شب دعای کسی رد نمی‌شود مگر دعای عاق والدین، قطع کننده رحم نزدیک، کسی که شراب بنوشد و کسی که دشمنی ‌مومنی در دلش باشد.

 مراتب شب قدر

از بعضی از روایات برمی‌آید که شب قدر مراتبی دارد. و شب قدری که در قرآن آمده است، شب قدری است که آخرین مراحل مشیت الهی در آن صورت گرفته و پس از آن تغییر و تبدیلی انجام نمی‌شود. و نیز از بعضی روایات برمی‌آید که شب نیمه شعبان و نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان از شبهای قدر بوده و شب آخر برترین آنهاست که شب "جهنّی" نامیده می‌شود. و همین شب است که مقدرات در آن، تغییر نمی‌کند. و به احتمال قوی شب بیست و هفتم ماه رمضان نیز از شبهای قدر است. و کسی که می‌خواهد احتیاط کند باید در تمام این پنج شب اعمال شب قدر را انجام دهد. ...

 آمادگی برای این شب و دعا برای توفیق در آن

از کارهایی که می‌تواند بوسیله آن تمام سعی خود را در این شب بکار گیرد، این است که در طول سال برای این شب آماده شده و مقدمات عبادت را فراهم نماید. مثلا مکان و لباس مناسب و عطر و صدقه‌ایی را هیه و مضامین لطیفی را برای مناجات با پروردگار و کلمات برانگیزاننده‌ای را در خطاب آقایان و نگهبانان و حامیانش انتخاب کند. و میهمانان مخصوصی را که مناسب با این شب می‌باشند، و چند فقیر را برای صدقه دادن در نظر بگیرد. ...

 سایر اعمال شب قدر

1- نمازی در شب قدر وارد شده که در آن یک بار حمد و هفت بار قل هو الله احد خوانده می‌شود و بعد در پایان نماز هفتاد بار ذکر استغفر الله و اتوب الیه گفته می‌شود و سپس حوائج از خدا خواسته می‌شود.

2- صد رکعت نماز و خواندن دعاهایی که در بین آن وارد شده از مهمترین امور مهم است. ...

3- خواندن دعای گشودن قرآن و قرآن را روی سر گذاشتن؛ با این نیت که عقل و اندیشه او با این عمل تقویت شده و با دانشهای قرآن کامل شود و نور عقل با نور قرآن ضمیمه گردد. و سایر نیتهایی که مناسب با این عمل است.

4- زیارت امام حسین علیه‌السلام با بعضی از زیارتهایی که وارد شده است.

5- خواندن سوره روم، عنکبوت و دخان در شب بیست و سوم.

6- خواندن دعاهایی که در این شبها وارد شده است. ...

7- دعای کوچکی که سید از امام سجاد علیه‌السلام روایت نموده و اول آن "یا باطناً فی ظهوره" می‌باشد. ...

8- ساعتی از شب را مخصوص مراقبت قرار داده، و در آن ساعت علم پروردگارش را به بدحالی او و قدرتش را بر نجات دادن او، و فضل و بخشش و کرم او را در نظر گرفته و سپس با امیدواری، بر در بخشش و کرم او چشم دوخته و در انتظار رحمت و بخشش او باشد.

 اعمال شب عید

1- مهمترین کارها در این شب بعد از جستجوی ماه و دیدن آن، خواندن دعایی است که هنگام دیدن ماه خوانده می‌شود و در صحیفه سجادیه آمده است و نیز سلام و تضرع کامل به نگهبان شبش که از معصومین علیهم‌السلام است و توسل به آنان جهت جدیت ایشان در اصلاح اعمال این ماه او. ...

2- غسل به هنگام غروب. ...

3- خارج نمودن فطریه. ...

4- از مهمترین اعمال این شب زیارت امام حسین علیه‌السلام است. ...

5- و نیز از مهمترین کارها به پایان بردن آن با تسلیم اعمال به نگهبان شب است. ...

 اعمال این روز

1- توسل. ...

2- غسل. ...

3- دعای ندبه. ...

4- نماز عید. قبل از خروج از منزل به نیت انجام دستور خداوند، با یک یا چند دانه خرما افطار نموده، و دعایی را که در این مورد رسیده است بخواند. ...

کتاب المراقبات نوشته عالم عامل و عارف کامل مرحوم آیت‌الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی(ره